2017 жылдан бері әлемде тіркелген өлім жазасының ең жоғары саны
Сауд Арабиясында бір күнде 81 адам өлім жазасына кесілді
20 елде өлім жазасы орындағаны белгілі болды
Алты ел өлім жазасын толығымен немесе ішінара алып тастады
2022 жылы тіркелген өлім жазасы оқиғалары соңғы бес жылда ең жоғары көрсеткішке жетті, өйткені Таяу Шығыс пен Солтүстік Африкадағы ең атышулы жазалаушылар адам өлтіру әрекеттерін жасады, деп хабарлады Amnesty International бүгін өлім жазасына қатысты жылдық шолуын жариялағанда.
20 елде барлығы 883 адам өлім жазасына кесілгені белгілі болды, яғни 2021 жылмен салыстырғанда 53%-ға өсті. Өткен жылы Қытайда өлім жазасына кесілген мыңдаған адамдарды қоспағанда, өлім жазасына кесілгендердің саны жағынан 2021 жылы 520-дан 2022 жылы 825-ке дейін өлім жазасы күрт өскен Таяу Шығыс пен Солтүстік Африка елдері алға шықты.
«Таяу Шығыс пен Солтүстік Африка аймағындағы елдер 2022 жылы өлім жазасын күшейткен кезде халықаралық құқықты бұзып, адам өміріне немқұрайлы қарады. Өңірде өмірінен айырылған адамдардың саны күрт өсті; Сауд Арабиясы бір күнде 81 адамды өлім жазасына кесті. Жақында халық көтерілісін тоқтатуға тырысып, Иран наразылық білдіру құқығын пайдаланғандарды үшін өлім жазасына кесті», — деді Халықаралық Amnesty International бас хатшысы Агнес Калламард.
Ең өкініштісі, Қытайдан тыс жерде әлемге белгілі өлім жазасының 90%-н аймақтағы үш елде ғана орын алған. Иранда тіркелген өлім жазасы 2021 жылы 314-тен 2022 жылы 576-ға дейін өсті; Египетте 24 адам өлім жазасына кесілгенде, Сауд Арабиясында оның саны 2021 жылы 65-тен 2022 жылы 196-ға дейін үш есе өсіп, Амнести 30 жылда тіркеген ең жоғарғы көрсеткішке жетті.
Ең өкініштісі, Қытайдан тыс жерде әлемге белгілі өлім жазасының 90%-н аймақтағы үш елде ғана орын алған
Өлім жазасын қолдану бірнеше елдерде, соның ішінде Қытайда, Солтүстік Кореяда және Вьетнамда – өлім жазасын кеңінен қолданатыны белгілі елдерде – бұл шынайы жаһандық көрсеткіш әлдеқайда жоғары дегенді білдіреді. Қытайда қаза тапқандардың нақты саны белгісіз болғанымен, бұл ел Иран, Сауд Арабиясы, Египет және АҚШ-ты басып озып, әлемдегі ең қатаң жазалаушы болып қала беретіні анық.
Бес ел өлім жазасын қайта орындай бастады
2022 жылы бес елде — Ауғанстанда, Кувейтте, Мьянмада, Палестина мемлекетінде және Сингапурда өлім жазасы қайта басталды, сонымен қатар Иран (314-тен 576-ға), Сауд Арабиясында (65-тен 196-ға) және АҚШ-та (11-ден 18-ге дейін) өлім жазасы артылғаны тіркелді.
2022 жылы бес елде — Ауғанстанда, Кувейтте, Мьянмада, Палестина мемлекетінде және Сингапурда өлім жазасы қайта басталды
Есірткіге қатысты қылмыстар үшін өлім жазасына кесілген адамдардың тіркелген саны 2021 жылмен салыстырғанда 2022 жылы екі есе өсті. Есірткіге байланысты өлім жазасына кесу халықаралық адам құқықтары заңын бұзады, өйткені оларға сәйкес өлім жазасы тек «аса ауыр қылмыстар», яғни қасақана кісі өлтіргені үшін ғана жүзеге асырылуы тиіс. Өлім жазалары Қытай, Сауд Арабиясы (57), Иран (255) және Сингапурда (11) тіркеліп, дүние жүзінде тіркелген жалпы өлім жазаларының 37%-ын құрады. Есірткіге қатысты қылмыстар үшін өлім жазасы Вьетнамда жүзеге асырылған болуы мүмкін, бірақ бұл мәлімет мемлекеттік құпия болып қала береді.
«Барлық белгілі өлім жазасының 40%-ға жуығы есірткіге байланысты қылмыстар үшін тағайындалған. Ең бастысы, бұл ауыр жазадан көбіне әлеуметтік жағдайы төмен адамдар зардап шегеді», — деді Агнес Калламард. «БҰҰ мен үкіметтің адам құқықтарын осы өрескел бұзуға кінәлілерге қысым көрсетуді күшейтіп, халықаралық кепілдіктердің орындалуын қамтамасыз етуге уақыты келді».
Өлім жазасының жалпы саны 2021 жылы 2052-ден 2022 жылы 2016-ға дейін аздап азайып, тағайындалған өлім жазасына кесілгендердің жалпы саны өзгеріссіз қалды.
Үміт нұры
Түңілуге жол бермей, алты ел өлім жазасын толығымен немесе ішінара алып тастаған кезде үміт оты қайта жанды.
Қазақстан, Папуа-Жаңа Гвинея, Сьерра-Леоне және Орталық Африка Республикасы барлық қылмыстар үшін өлім жазасын алып тастаса, Экваторлық Гвинея мен Замбия тек жеңіл қылмыстар үшін өлім жазасын алып тастады.
Қазақстан, Папуа-Жаңа Гвинея, Сьерра-Леоне және Орталық Африка Республикасы барлық қылмыстар үшін өлім жазасын алып тастаса
«Көптеген елдер өлім жазасын тарихтың ескі-құсқыларына тастап жатқандықтан, басқалардың да үлгі алатын уақыты келді. Иран, Сауд Арабиясы, сондай-ақ Қытай, Солтүстік Корея және Вьетнам сияқты елдердің қатыгез әрекеттері қазір саны аз топты құрайды. Бұл елдер тез арада уақыт көшіне ілесіп, адам құқықтарын қорғап, әділдік орнатуы керек», — деді Агнес Калламард.
«Біріккен Ұлттар Ұйымына мүше 125 мемлекет өлім жазасына мораторий жариялауға шақырған кезде, Amnesty International бұл жексұрын жазаның өткен тарихта қалатынына бұрын-соңды соншама сенімді болған емес. Бірақ 2022 жылдың қайғылы көрсеткіштері қол жеткізген жетістіктерімізге тоқтап қалмайтынымызды еске салады. Біз бүкіл әлемде өлім жазасы жойылмайынша үгіт-насихат жұмыстарын жалғастырамыз».